Στις μέρες μας, μια εγκυμοσύνη θεωρείται ένα φυσιολογικό γεγονός που έχει σχεδόν πάντα κάλη έκβαση. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι αν σκεφτεί κανείς ότι το 1915 η μητρική θνησιμότητα έφτανε το 6,1% και η παιδική πολύ υψηλότερα. Σήμερα γνωρίζουμε καλά τους παράγοντες που καθιστούν μια εγκυμοσύνη υψηλού κινδύνου, ώστε να είμαστε σε θέση να λάβουμε έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα και να εξασφαλίσουμε την υγεία της μητέρας και του νεογνού.
Όταν λεμε κύηση υψηλού κινδύνου εννοούμε κάθε κύηση στην οποία η μητέρα, το έμβρυο ή το νεογνό αντιμετωπίζουν αυξημένη θνητότητα πριν ή μετά το τοκετό.
Κάθε έγκυος στην αρχή της εγκυμοσύνης της, αξιολογείται ως προς την ύπαρξη παραγόντων κινδύνου. Αν διαπιστωθεί ότι όντως πρόκειται για κύηση υψηλού κινδύνου, η γυναίκα παρακολουθείται στενότερα και μάλιστα συχνά γίνονται επιπλέον εξετάσεις , για να εξασφαλιστεί η ομαλή έκβαση της εγκυμοσύνης.
Χάρη σε εκτεταμένες μελέτες οι ιατροί μπόρεσαν να ταυτοποιήσουν τους παράγοντες κινδύνου μιας εγκυμοσύνης. Η ανάπτυξη όμως της τεχνολογίας, ήταν αυτή που επέτρεψε την λεπτομερή αξιολόγησή τους και την έγκαιρη παρέμβαση, με αποτέλεσμα να μειωθεί δραματικά η μητρική και περιγεννητική θνησιμότητα.
Μια εγκυμοσύνη μπορεί να χαρακτηριστεί υψηλού κινδύνου ήδη από την έναρξή της ή να προκύψει κατά τη διάρκεια της. Ο γυναικολόγος είναι πάντα σε εγρήγορση, αλλά οπωσδήποτε είναι χρήσιμο η ίδια η γυναίκα να γνωρίζει τι μπορεί να εκθέσει αυτή και το παιδί της σε κίνδυνο.
Παράγοντες κινδύνου πριν την εγκυμοσύνη
Ηλικία μητέρας
Μητέρες μικρότερες των 15 ετών κινδυνεύουν από προεκλαμψία, ενώ τα νεογνά τους είναι ελλιποβαρή. Γυναίκες άνω των 35 αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών (υπέρταση, διαβήτης κύησης, κ.ά.) ενώ ο κίνδυνος χρωμοσωμικών ανωμαλιών για το νεογνό (π.χ.σύνδρομο Down) αυξάνει.
Βάρος μητέρας
Χαμηλό βάρος (<45 kg) συνεπάγεται αυξημένο κίνδυνο γέννησης ελιπποβαρούς νεογνού, ενώ οι παχύσαρκες μπορεί να εμφανίσουν διαβήτη, υπέρταση και τα νεογνά τους μακροσωμία.
Καθέξιν εκτρώσεις
Η ύπαρξη ιστορικού τριών συνεχόμενων αποβολών αυξάνει τις πιθανότητες νέας αποβολής στο 35%. Απαιτείται λεπτομερής έλεγχος του ζευγαριού για να ανευρεθεί το αίτιο πριν επιχειρηθεί νέα εγκυμοσύνη.
Ιστορικό ενδομήτριου θανάτου
Συνεπάγεται αυξημένη περιγεννητική θνησιμότητα.
Ιστορικό πρόωρου τοκετού
Όταν έχει προηγηθεί προηγούμενος πρόωρος τοκετός ή γέννηση ελλιποβαρούς νεογνού, αυξάνονται οι πιθανότητες ενός νέου πρόωρου τοκετού.
Αυξημένο βάρος νεογνών προηγούμενης κύησης
Νεογνό προηγούμενης κύησης βάρους μεγαλύτερο από 4,5 kg δημιουργεί έντονη υποψία ύπαρξης διαβήτη και γι’αυτό συνίσταται δοκιμασία ανοχής γλυκόζης στην αρχή της παρούσας εγκυμοσύνης.
Πολυτοκία
Γυναίκες που έχουν γεννήσει περισσότερα από πέντε παιδιά διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης αδράνειας μήτρας (μη σύσπαση) και αιμορραγίας μετά τον τοκετό.
Πολύδημη κύηση
Όλες οι πολύδημες κυήσεις χαρακτηρίζονται από αυξημένο κίνδυνο προωρότητας, τοξιναιμίας (προεκλαμψία) και αιμορραγίας. Πλέον υπάρχει αρκετή εμπειρία στην ασφαλή διεκπεραίωσή τους εξαιτίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Ανωμαλίες της μήτρας
Ενίοτε υπάρχουν ανωμαλίες της μήτρας (πχ διαφραγματική μήτρα) που πρέπει να εντοπίζονται έγκαιρα γιατί υπάρχει κίνδυνος αποβολής ή πρόωρου τοκετού. Το ίδιο ισχύει και για τα ινομυώματα της μήτρας.
Προβλήματα υγείας της μητέρας
Βαριά αναιμία, υπέρταση, διαβήτης, βαλβιδοπάθειες, νεφρικά νοσήματα είναι παράγοντες κινδύνου ποικίλης βαρύτητας.
Παράγοντες κινδύνου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
Έκθεση σε τερατογόνα
Τερατογόνο, δηλαδή παράγοντας που προκαλεί ανωμαλίες στην ανάπτυξη του εμβρύου, μπορεί να είναι λοιμογόνος παράγοντας, φάρμακο ή περιβαλλοντικός παράγοντας.
Σημαντικότεροι λοιμογόνοι παράγοντες είναι ο ιός της ερυθράς (συγγενείς καρδιοπάθειες, κώφωση, καταρράκτης κλπ), ο κυτταρομεγαλοϊός (ηπατίτιδα, εγκεφαλοπάθεια) το τοξόπλασμα κ.ά.
Πολλά κοινά φάρμακα είναι τερατογόνα και για πολλά ακόμα δεν είναι γνωστή η επίδραση τους. Για το λόγο αυτό συνίσταται πάντα να συμβουλεύεστε το γιατρό σας, για την αναζήτηση σκευασμάτων που δεν απειλούν το έμβρυο.
Κάπνισμα
Δυστυχώς η εμπειρία δείχνει ότι πολλές γυναίκες συνεχίζουν να καπνίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γεννούν λιποβαρή νεογνά και να αυξάνει ο κίνδυνος για αποβολή, αποκόλληση πλακούντα, προδρομικό πλακούντα, πρόωρη ρήξη υμένων κ.ά.
Αλκοόλ
Αποτελεί γνωστό τερατογόνο που μπορεί να προκαλέσει συγγενείς καρδιοπάθειες, ανωμαλίες στο κεντρικό νευρικό σύστημα, πνευματική καθυστέρηση κ.ά. ενώ διπλασιάζει τις πιθανότητες αποβολής.
Ναρκωτικά
Σε πολλές κοινωνίες η γέννηση ‘crack babies’ αποτελεί μάστιγα. Το νεογνό πολλές φορές μάλιστα, μετά τη γέννηση εμφανίζει συμπτώματα στέρησης και απαιτεί ειδικό χειρισμό. Πολλά είναι τα προβλήματα υγείας επίσης, που κατά κανόνα αντιμετωπίζει η εγκυμονούσα-εξαρτημένη (αναιμία, βακτηριαιμία, ενδοκαρδίτιδα, ηπατίτιδα κλπ) και θέτουν σε κίνδυνο τόσο την ίδια όσο και το έμβρυο.
Λοιμώξεις ουροποιητικού
Αυξάνουν τον κίνδυνο πρόωρης ρήξης των υμένων.
Οξεία κοιλία
Αν εμφανιστεί μια επείγουσα κατάσταση που απαιτεί χειρουργική παρέμβαση (πχ σκωληκοειδίτιδα) αυξάνεται ο κίνδυνος αποβολής και πρόωρου τοκετού, κυρίως στην αρχή της εγκυμοσύνης.
Αναιμία
Εξαιτίας των αυξημένων αναγκών μητέρας και εμβρύου σε σίδηρο και φυλλικό οξύ, οι περισσότερες γυναίκες αναπτύσσουν κάποιο βαθμό αναιμίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Σε βαριά αναιμία όμως παρατηρείται προωρότητα, ενώ σε έλλειψη φυλλικού οξέος αυξάνεται ο κίνδυνος συγγενών ανωμαλιών του κεντρικού νευρικού συστήματος. Για το λόγο αυτό χορηγείται συμπληρωματικά σίδηρος και φυλλικό οξύ.
Επιπλοκές της κύησης
Ευαισθητοποίηση Rhesus
Εάν η μητέρα είναι Rhesus αρνητικό και ο πατέρας είναι Rhesus θετικό, τότε υπάρχει η πιθανότητα να κυοφορηθεί ένα Rhesus θετικό έμβρυο. Σ΄ αυτήν την περίπτωση, η μητέρα μπορεί να ευαισθητοποιηθεί πριν ή κατά τον τοκετό και το ανοσοποιητικό της σύστημα να στραφεί κατά των ερυθρών αιμοσφαιρίων του εμβρύου. Συνέπεια της παραπάνω κατάστασης είναι πιθανή η εμφάνιση αναιμίας στο έμβρυο που μπορεί να χρειαστεί ακόμη και η διενέργεια μετάγγισης αίματος σ΄ αυτό, όσο βρίσκεται ενδομητρίως. Η ευαισθητοποίηση προλαμβάνεται με τη χορήγηση ειδικών αντισωμάτων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και αμέσως μετά τον τοκετό.
Τοξιναιμία
Όταν λέμε τοξιναιμία της κύησης εννοούμε την προεκλαμψία και την εκλαμψία. Πρόκειται για αγνώστου αιτιολογίας καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από αύξηση της πίεσης και απώλεια πρωτεϊνών στα ούρα, ενώ σε πλήρη εξέλιξη εμφανίζονται σπασμοί (εκλαμψία). Η προεκλαμψία εμφανίζεται στο 5% περίπου των γυναικών. Αυξημένο κίνδυνο εμφανίζουν οι πρωτότοκες, οι γυναίκες με πολύδυμη κύηση και αυτές με ιστορικό προεκλαμψίας ή υπέρτασης σε προηγούμενη κύηση.
Είναι μια κατάσταση που απειλεί τη ζωή της μητέρας και του εμβρύου και απαιτεί στενή παρακολούθηση και έγκαιρη παρέμβαση.
Διαβήτης της κύησης
Περίπου 4% των γυναικών αναπτύσσουν διαβήτη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης γιατί δεν μπορούν να παράγουν επαρκείς ποσότητες ινσουλίνης. Αντιμετωπίζεται με δίαιτα και αν απαιτηθεί χορηγείται ινσουλίνη. Συνήθως υποχωρεί μετά τον τοκετό, αλλά απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή όσον αφορά τη διατροφή, γιατί υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 στο μέλλον.
Διαταραχές του αμνιακού υγρού
Η ύπαρξη υπερβολικής ποσότητας αμνιακού υγρού (πολυάμνιο) στον σάκο που περιέχει το έμβρυο συνοδεύει ενίοτε πολλές συγγενείς ανωμαλίες, το διαβήτη της κύησης και τις πολύδυμες κυήσεις. Μερικές φορές ιδαίτερα όταν είναι πολύ αυξημένο, μπορεί να προκαλέσει δύσπνοια στη μητέρα γιατί πιέζεται το διάφραγμα ή να οδηγήσει σε πρόωρο τοκετό.
Προδρομικός πλακούντας
Πρόκειται για πλακούντα που καλύπτει μερικά ή ολικά τον τράχηλο της μήτρας και αποτελεί αίτιο αιμορραγίας, ενίοτε βαριάς. Συμβαίνει συχνότερα σε πολύτοκες και γυναίκες με ανατομικές ανωμαλίες της μήτρας. Αποτελεί ένδειξη καισαρικής.
Πρόωρη αποκόλληση πλακούντα
Αν ένα τμήμα του πλακούντα αποκολληθεί πρόωρα από το τοίχωμα της μήτρας προκαλείται αιμορραγία και είναι μια κατάσταση απειλητική τόσο για το έμβρυο, όσο και για τη μητέρα. Διαγιγνώσκεται με υπερηχογράφημα και συνίσταται κατάκλιση μέχρι να υποχωρήσουν τα συμπτώματα ή, εφόσον επιμείνουν, διεκπεραίωση του τοκετού.
Πρόωρη ρήξη υμένων
Αποτελεί συχνό αίτιο προωρότητας και αποδίδεται συνήθως σε λοιμώξεις.
Mην τρομάζετε!
Ο μεγάλος αριθμός δυνητικών παραγόντων κινδύνου και επιπλοκών που αναφέρθηκαν δεν θα πρέπει να πανικοβάλλει καμία γυναίκα, αλλά να την ευαισθητοποιήσει. Η στενή συνεργασία μητέρας-ιατρού θα συντελέσει στην έγκαιρη αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου, ώστε με τη συστηματική παρακολούθηση της εγκύου να αντιμετωπιστεί άμεσα κάθε επιπλοκή που θα μπορούσε να έχει επίπτωση στη νοσηρότητα του νεογνού ή της μητέρας.